Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde yapmayı planladığı son askeri operasyon gündemdeyken Altınbaş Üniversitesi Milletlerarası Münasebetler Kısım Lideri Serhat Erkmen Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
SURİYE’DE DEĞİŞEN İSTİKRARLAR
1- Türkiye, Suriye’de PKK ve YPG’ye karşı son askeri operasyonunu 2019 yılında yapmıştı. O tarihten bugüne ne değişti? Neden operasyon tekrar gündeme geldi?
2019’dan bu yana hem Suriye özelinde hem de Ortadoğu’da kıymetli değişiklikler oldu. 2019’dan beri Türkiye, YPG’ye karşı bir askeri operasyon yapmadı ama 2020’nin başında İdlib’de insani durumu ve oradan büyük bir göçü denetim altına alabilmek için dar alanda, hudutlu bir konuşlanma yapmak zorunda kaldı. Münasebetiyle 2019’dan bu yana Türkiye’nin Suriye’de bir askeri operasyonu var lakin PKK/YPG’ye karşı değil, İdlib’deki durumu denetim altına alabilmek için daha dar kapsamlı bir operasyon. Pekala 2019’dan bu yana neler değişti? Şöyle sıralayabiliriz: Birincisi, Suriye’nin içerisindeki güç dağılımında kıymetli değişiklikler oldu. Bir defa Beşar Esad idaresi ya da Şam’daki hükümet 2019’dakine oranla daha fazla denetim sağladı. İdlib’in güneyindeki alanları denetim etti, Halep’in büyük bir kısmını kontrol altına aldı, bilhassa Barış Pınarı Harekatından sonra Rakka’nın kuzeyinde ve Deir-ez Zor’un birtakım bölgelerinde yeni alanlara hükmetmeye başladı ve askeri manada daha evvel tutunamadığı kimi bölgeleri neredeyse tek kurşun atmadan ele geçirdi. İkinci olarak, ABD ile YPG/PKK’nin alaka biçiminde daha derinleşen bir tablo ile karşı karşıya geldik. Bugün gelinen noktada YPG’nin denetim ettiği bölgeleri yalnızca askeri manada destekleyen bir ABD yok. Birebir vakitte orada bir devletsi yapıyı denetim altına tutup inşa etmeye çalışan ve ona ekonomik katkılarda bulunan bir ABD’de var. En son Mayıs ayının içerisinde Suriye’ye yönelik yaptırımlarda PYD’nin denetim ettiği bölgelerin muaf tutulmasını içeren karar da bunun bir işareti. Münasebetiyle Suriye’nin Kuzeydoğusu’nda PYD’nin denetim ettiği bölgelerin en azından ABD tarafından takviyesinde bir değişiklik meydana geldi. Yeniden bununla paralel olarak Şam İdaresi ile PYD ortasında varılması planlanan ve bir yanı ile Ruslar bir yanı ile Amerikalılar tarafından koordine edilen görüşmeler de sonuçsuz kaldı. Yani, 2019 yılında Barış Pınarı Harekatı gerçekleştiğinde Rusya’nın ve Şam idaresinin PYD karşısındaki halinin anahtarı, bir halde zayıflayan PYD’yi denetim altına alıp Şam’ın kontrolüne sokmakken geçtiğimiz mühlet zarfında bu bahiste rastgele bir ilerleme yaşanmadı. Aksine her ne kadar Şam idaresi birtakım bölgelerde askeri olarak ilerliyor olsa da, PYD, ABD’nin takviyesiyle kendi denetim ettiği alanlarda daha güçlü bir irade oluşturmaya çalıştı. Bu durum Suriye’nin yakın geleceğinde Esad idaresi ile PYD’nin mutabakatını güçleştiren yeni bir dinamik yarattı. 2019 öncesine nazaran Suriye’nin içinde değişen bir öbür durum ise İran’ın durumu oldu. 2020’lere gelmeden evvelki periyot, İran’ın Suriye’de zayıfladığı bir vakit dilimini teşkil ediyordu. Fakat Ukrayna Savaşının tesiri ile birlikte, İran daha evvel kaybettiği birtakım bölgeleri Rusya’nın çekilmesiyle tekrar tesiri altına aldı. Bu Suriye’nin içerisindeki bir ekip taşları yerinden oynattı. Ve son olarak Suriye’nin iç dinamikleri açısından bakarsak BAE, Suudi Arabistan üzere devletler Suriye rejimi ile olan münasebetlerindeki değişime paralel olarak orada bir grup lokal aktörleri desteklemekten vazgeçtiler. Bu da Suriye’de merkezkaç güçlerin kuvvetinin değişmesine, güçlerinin azalmasına neden oldu. Sonuç olarak, milletlerarası konjonktür açısından baktığımız vakit bir sefer Ukrayna’daki çatışmaların başlaması yalnızca Suriye’yi değil tüm Doğu Avrupa’yı, Karadeniz’i, hatta tahminen Ortadoğu coğrafyasının genelini etkiledi. Lakin Suriye üzerinde de kıymetli değişiklikler yarattı. Bu değişikliklerin başında Rusya’nın taktiksel manada geri çekilmek zorunda kalması geliyor. Bugün Rusya’nın Suriye’yi boşalttığı söylenemez. Suriye’deki çıkarlarının tamamından vazgeçtiği söylenemez. Bununla birlikte operasyonel, taktiksel ve askeri nedenlerle belirli bir dereceye kadar varlığını azaltmak zorunda kaldığını görüyoruz. Bu durum ABD’nin desteklediği kümelerin da önünü açıyor. Münasebetiyle, Rusya’nın Suriye’de kısmi geri adımlar atmak zorunda kaldığını, öteki yanıyla ABD’nin PYD üzerinden tesir alanını genişletmeye çalıştığını, öte yandan da İran’ın kendisine yakın milis kümelerle Suriye içindeki tesirlerini artırmaya başladığı periyodun ana tetikleyicisi Ukrayna’daki çatışma oldu. Hasebiyle Milletlerarası konjonktür bugün üç yıl öncesinden çok daha farklı. Bunu bir tarafıyla NATO’ya, NATO’nun genişlemesine, yeni ülkelerin dahil olmasına öbür tarafıyla Doğu Avrupa’daki istikrarlara bağlayabiliriz. Bu da Türkiye’nin önüne yeni tehditler ve fırsatlar çıkmasına neden oldu.
Serhat Erkmen
TERÖRLE ÇABA VE STRATEJİK KAZANIMLAR
2- Türkiye’nin önüne yeni tehditler ve fırsatlar çıktığından bahsettiniz. Nedir onlar?
Evvel tehditlerden başlayalım. Bir sefer bir hususun altını kuvvetli bir halde çizmemiz gerekiyor. Barış Pınarı Operasyonu sona erdiğinde Türkiye’nin YPG’den ve PKK’nin Suriye’deki öteki ögelerinden algıladığı tehditte bir azalma meydana gelmedi. O tarihten itibaren de hem Barış Pınarı Operasyonu, hem Fırat Kalkanı, hem de Zeytin Kolu Operasyon bölgelerine YPG’nin direkt ve dolaylı olarak taarruzları devam etti. Son iki ayda bu taarruzlarda kıymetli bir artış meydana gelmesine karşın bahsettiğimiz hücum yoğunluğu son iki aya mahsus bir şey değil. Vakit zaman Suriye Ulusal Ordusu’nun denetimindeki kent ve kasabaların merkezlerinin vurulması, buralarda pazar yerlerine bombalı akınlar düzenlenmesi, sızma suretiyle TSK’ya yönelik terörist taarruzların meydana gelmesi hiç sona ermedi. Yalnızca başka problemler ön plana çıktığı için daha az gündeme geldi. Meğer Afrin’deki hastahaneye hücum yapıldı, El Bab’daki pazar yerine taaruz düzenlendi, Çobanbey’in merkezinde bombalı araç patlatıldı, Tel Abyat ve Resul Ayn’a roket ve havan ataklarında bulunuldu, kısaca iki buçuk yıllık müddet zarfında bu bölgede o denli çok hücum gerçekleşti ki terörle çaba manasında baktığımızda Suriye ‘deki belge kapanmamıştı. Bu manada azalan değil, bir müddettir devam eden tehdidin biçimsel değişikliğinden bahsetmek mümkün. Genel tabloya baktığınız vakit, şayet bir operasyon gerçekleşirse yakın vakitte bunun Tel Rıfat ayağı daha çok terörle çaba perspektifinden ele alınabilir. Neden? Özellilke TelRıfat’da konuşlanan YPG’li teröristler Afrin bölgesindeki TSK maksatlarına ataklar düzenliyorlar. Buradaki YPG varlığının sona erdirilmesi terörle gayret perspektifidir. Ama Fırat’ın batısında Menbiç ile bunun doğusunda kalan koridordaki ayağı ise potansiyel operasyonun terörle çabanın ötesinde stratejik mana taşıyan bir boyutu. Nedir bu? Fırat Kalkanı ve Barış Pınarı Operasyon bölgeleri ortasında Suriye toprakları içinde bir kesinti var. Meğer bu bölgede kesintisiz, içeriden devam edebilen ve Suriyelilerin o bölgede daha rahat yaşamalarını sağlayabilecek bir alan oluşturabilmenin yolu bu bölgeler ortasında bir irtibat kurmaktan geçiyor. Münasebetiyle orada kelam konusu olan Menbiç ve Menbiç’in kuzeyindeki bölgelerde yapılabilecek harekatın asıl kıymeti yalnızca terörle gayret bağlamında değil, Suriye’nin kuzeyindeki Suriye Ulusal Ordusu’nun denetim ettiği bölgelerin birbirine bağlanması açısından taşıdığı stratejik kıymet de dikkate alınmalı. Yalnızca temas da değil, tıpkı vakitte YPG’nin denetim ettiği bölgelerin ikiye bölünmesi yani Ayn-el Arab ile Kamışlı ortasında bir koridor ortaya çıkarılabilmesi şayet başarılabilirse, uzun vadede YPG’nin PKK’nin Ayn-el Arab’daki tesirinin kırılmasının birinci adımı olarak da kıymetlendirilebilir. Münasebetiyle bir tarafıyla baktığımızda terörle çabayı, öteki istikametiyle de baktığımızda ABD’nin Suriye’ye yaptırımlar silsilesinde son devirde muaf bıraktığı ülkenin Kuzey’indeki kelamda idarenin denetimi altındaki bölgelerde uzun vadeli bir yapı inşasının önüne geçebilecek stratejik bir boyutu da var. Bu manada baktığınız vakit yani tehditler dediğiniz vakit hali hazırda devam eden son devirde artan bir terör tehdidinin ortaya çıktığını öteki tarafıyla daha uzun vadede stratejik manada Kuzeydoğu’da farklı bir gelecekte kurulabilecek yeni bir devletsi yapının işaretleri sayılabilecek birinci adımlarının atıldığı devirde bununla çaba edebilecek bir önlemin alınması bağlamında değerli bir operasyon.
ANA EKSEN TEL RIFAT VE MÜNBİÇ
3- Suriye’de bir askeri harekat gerçekleşirse bunun nasıl ve nerelerde olacağını düşünüyorsunuz?
Nerede olacağı konusu zati şu ana kadar yapılan resmi açıklamalarda çok net görünüyor. Operasyonun daha çok Tel Rıfat’ı ve Münbiç’i kapsayacağı anlaşılıyor. Olağan bunun da tamamını kapsayacak mı, aşikâr yerlere rejim mi girecek üzere sorular sorulabilir, lakin bu üzere şeyler biraz da operasyonun kendi gidişatı içerisinde belirli olacaktır. Lakin en azından resmi açıklamalardan yola çıkarak operasyonun kapsayacağı bölgenin Tel Rıfat ve Menbiç olacağını ancak yalnızca bu iki bölge ile sonlu kalmayıp muhakkak alanlarda biraz evvel bahsettiğim stratejik perspektif çerçevesinde Orta ve uzun vadede Türkiye için tehdidin ortadan kaldırılmasına yönelik bir kadro öbür küçük bölgeleri de kapsayacağını söyleyebiliriz. Ana çerçeve bu. Nasıl kısmına gelecek olursak doğal bu işin iki ögesi olacaktır, bir tarafıyla TSK öteki tarafıyla Suriye Ulusal Ordusu. daha evvelki operasyonlarda da bu türlü olmuştu, bu manada bu burada bir farklılık olmasını beklemiyoruz.
MİLLETLERARASI KONJONKTÜR
4- Bu çeşit bir tertibe büyük devletlerin ve bölgesel aktörlerin yaklaşımları nasıl olabilir? Örneğin ABD, Rusya, İran, Arap Ülkeleri, AB üzere aktörler nasıl yaklaşırlar? Şam İdaresinin hali ne olacak?
Bir müddettir dinamikleriNİ izlediğim kadarıyla Rusya’nın bu çeşit bir operasyondan hoşnutsuz olacağını sanmıyorum Takviye savlı bir söz olabilir tahminen ancak Rusya’nın bu operasyona karşı olduğunu düşünmüyorum. Zira sonuç itibariyle, Rusya’nın çekilmek zorunda kaldığı bölgelerle hudutlu göründüğü için Rusya’nın stratejik çıkarlarının çok da ötesinde bir durum ortaya çıkacakmış üzere görünmüyor. ABD’nin reaksiyonunun ise, bu operasyonun Aynel-Arab’ı yahut Kuzeydoğu Suriye’yi bilhassa Kamışlı üzere bölgeleri kapsamadığı sürece daha hudutlu olacağını söyleyebiliriz. AB içinde tıpkı şey geçerli. AB’den de gelecek olan açıklamalar bunun kabul edilemez olduğu istikametinde olacaktır. AB’nin Türkiye’nin kendi ulusal çıkarlarını müdafaaya yönelik her türlü atılımına kabul edilemez diyorlar. Öteki yandan, İran sorunu kıymetli zira İran şu ana kadar ortaya koymuş olduğu halla Türkiye’nin operasyonuna karşı olduğunu belirtiyor. Yalnızca karşı olduğunu belirtmekle kalıp kalmayacacğı konusunda kuşkularım var, zira aslında bu çekilinen bölgelerde ve öteki kimi yerlerde Rusya’nın boşluğunu İran doldurmak isteyecektir. Bunu da Suriye’nin geneline bir tesir olarak bildiri etmek istiyor. Münasebetiyle bu çeşit bir operasyonun direkt dezavantajlı aktörlerinden bir tanesi İran olacağından buna yalnızca diplomatik olarak karşı çıkmayacaktır. Münasebetiyle karşımızda İran yanlısı milisleri görürsek hiç şaşırmayalım. Arap ülkeleri ise, söylemsel bir dayanak vermeyecek olsalar bile açık bir reaksiyon de göstermeyeceklerdir. Şam idaresi’nin tutumuna gelirsek, bu operasyonun kabul edilemeyecek olduğunu savunacaktır. Pragmatist bir hal takınacaklarını düşünüyorum. PKK/YPG’nin çekilmek istediği bölgelerden Türkiye’nin şimdi nüfuz edemediği alanlara herkesten evvel Şam idaresi bayrak çekmeye çalışacaktır. Böylelikle Suriye’de kendi alanını bir adım daha öteye taşımaya çalışacaktır. Bu onlar için bir kazanım. Zira kendi kuvvetleri ile ilerleyemedikleri alanlarda PKK/YPG’nin yenilmesi ile ortaya çıkan boşluğu süratli bir atak ile doldurabileceklerini gösterdiler. Bazen PYD ile danışıklı dövüş biçiminde ilerleyen durumlar da var.
5- Bir operasyon gerçekleşirse bunun ne kadar sürmesini ve nasıl sonuçlanmasını bekliyorsunuz?
Bunun ne kadar süreceği saha kaidelerine bağlı. Görüşüm, çabuk sonuçlanacak bir operasyon olacağı tarafında. Operasyonun yapılacağı beklenen alan dar, hakikaten resmi açıklamalarda etaplardan bahsedildi, bundan sonra öbür kısımlarının da olacağı gündeme geliyor fakat bunlar çabucak bugün yarın olacak şeyler değil, yeni konjonktürel istikrarlar çerçevesinde yapılabilecek planlar. Daha dar bir alanda ve daha kısa bir müddette tamamlanacağını düşünüyorum. Alışılmış gün, hafta yahut saat verilemez. Maksat sonlu olduğu için çok uzun mühlete yayılmayacağını varsayım ediyorum.
Pekala nasıl sonuçlanacak? Her askeri operasyon kendine mahsus bir ekip husular taşır. Ben operasyonun politik ve stratejik kısmına değineceğim. Şayet amaçlara ulaşılabilirse, bir defa Tel Rıfat’dan Afrin’deki ve Fırat Kalkanı’nın doğu tarafındaki bölgelerde bulunan terör tehdidi bertaraf edilmiş olcaktır. İkincisi, Menbiç’in kuzeyinden bir temas kurulabilirse, yani Barış Pınarı ve Fırat Kalkanı bölgeleri ortasında bir temas kurulabilirse şayet, bu stratejik bir kazanım hline gelecektir. Suriye’nin Kuzeydoğusunda ortaya çıkacak olan bir devletsi yapının uzun vadede önünü kesecek kritik bir stratejik atak olacaktır. Bir yandan Türkiye’nin güvenliğini bir ölçü daha fazla sağlar, öteki taraftan da Şam yönetminin PYD’ye karşı bir grup avantajlar sağladığı bir durumu beraberinde getirebilir. Son olarak, PKK/PYD’nin batıdan aldığı dayanağın sonlu kalmasına, ve birtakım bölgelerde onlara yönelik tehditlerin daha fazla açığa çıkmasına neden olur. Onlardan korktukları için yansılarını hudutlu tutan bir kadro lokal aktörler, rakip kuvvetlerin bir kere daha yenilmelerinin yarattığı tesirle kendilerini göstermek ve bu kuvvetleri öbür bölgelerden uzak tutabilmek için bir ekip atılımlar geliştirebilirler. Sonuncusu daha uzun vadede ortaya çıkar fakat dikkate alınması gerekir.