Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta açıklamalarda bulunan NATO Genel Sekreter Yardımcısı Mircea Geoana, “NATO’nun Avrupa’nın doğusuna asker ve askeri teçhizat konuşlandırmasına kısıtlamalar getiren 1997 tarihli Rusya-NATO Kurucu Senedi’nin Moskova’nın yüzünden artık çalışmadığını” savundu.
Kurucu Senedi uyarınca NATO’nun Baltık ülkeleri de dahil Orta ve Doğu Avrupa’ya kıymetli güçlerini kalıcı olarak konuşlandırmamayı taahhüt ettiğini, Rusya’nın ise komşularına karşı saldırganlıktan uzak durma yükümlülüğü bulunduğunu ve buna uymadığını kaydeden Geoana, “Bu nedenle artık NATO’nun doğu kanadında güçlü varlık göstermesi ve NATO topraklarının her metrekaresinin Beşinci Unsur ve müttefiklerimiz tarafından korunması önünde hiçbir kısıtlama bulunmuyor” yorumunu yaptı.
Sputnik’te yer alan habere nazaran, Baltık ülkelerinin 2017’den beri topraklarında konuşlu bulunan tabur seviyesindeki birliklerin tugay seviyesine çıkarılmasını talep ettiğini belirten yetkili, İttifak’ın bölgedeki varlığının artırılacağını lakin birliklerin kesin kapsamının haziran sonunda yapılacak Madrid Doruğu‘nde belirleneceğini ekledi.
Bloomberg, ismini açıklamadığı bir NATO yetkilisine dayandırdığı haberinde, İttifak’ın önümüzdeki ay Madrid’deki dorukta kabul edilecek yeni strateji konseptinde Rusya’nın tavrının “doğrudan tehdit” olarak tanımlanacağını öne sürmüştü.
Gazetecilerin sorusu üzerine NATO’nun Rusya’nın tavrını ‘doğrudan tehdit’ olarak tanımlama planlarını yorumlayan Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, “Bu değerlendirmeye uygun olmak için onlara direkt tehdit oluşturacağız” demişti.
NATO’nun 2010 Lizbon Tepesi’nde kabul edilen son stratejik konseptinde Rusya, “partner ülke” olarak tanımlanmıştı.
KURUCU SENEDİ NEDİR?
27 Mayıs, NATO ve Rusya’nın Kurucu Senedi’nin imzalanmasının 25. yıldönümü. Birbirlerinin hudut bölgelerine değerli askeri kuvvetler konuşlandırmama ve birbirlerini düşman olarak görmeme üzere unsurlar içeren mutabakat çerçevesinde çeyrek asırdır neler yaşandığını Sputnik’ten Selin Uludağ, değerli detayları ile derledi.
NATO’nun Rusya sonlarında genişleme dileği devam ederken, son vakitlerin en çok konuşulan konusu da İsveç ve Finlandiya’nın bu ittifaka dahil olup olmayacağı etrafında şekilleniyor. Sovyetler Birliği’ni kendine yönelik ‘en kıymetli tehdit’ olarak gören ve varlık sebebini bu tehdide dayandırarak ittifakı yayma hedefiyle hareket eden ABD liderliğindeki NATO’nun, uzmanlara nazaran ‘görev amacını’ tamamlamasına karşın durmaya niyeti yok. Bu nedenle NATO, farklı yıllarda Rusya ile masaya oturmuş ve artık yayılım göstermeyeceğinin de kelamı vermişti. Bunun örneklerinden biri de tam 25 yıl evvel, 27 Mayıs 1997’de, NATO ile Rusya ortasında imzalanan ‘Kurucu Senedi’ mutabakatı oldu.
Milletlerarası bağlantılar uzmanı Doç Dr. Merve İrem Yapan’ya nazaran periyodun Rus siyaseti, NATO genişlemesine karşı çıkmaya devam etmek ve birebir vakitte mümkün genişlemenin olumsuz sonuçlarını en aza indirmek için görüşmeleri sürdürmek üzerine heyetiydi. Bu nedenle ittifak ile anlaşmak isteyen Rusya, NATO’nun yeni üye ülkelerin topraklarında nükleer silah konuşlandırmayacağını taahhüt eden ‘İkili Münasebetler, İşbirliği ve Güvenlik Kurucu Senedi’nin imzalanmasını önerdi.
Eski rekabet devrinin geride bırakılmasını sağlama maksadı ile 1997 tarihinde Paris’te imzalanan Kurucu Senedi’ne nazaran “Taraflar, birbirlerini düşman olarak görmediklerini teyit ederek, birbirlerinin hudut bölgelerine kıymetli askeri kuvvetler konuşlandırmama” kelamı vermiş oldu. Ayrıyeten mutabakatla birlikte, 2002’de kurulan NATO-Rusya Kurulu‘nin de temelleri atıldı.
MUTABAKAT HANGİ UNSURLARI İÇERİYOR?
Dört kısımdan oluşan mutabakatın birinci kısmında, paydaşlığın temelini oluşturacak prensipler, detaylı olarak belirtildi. Muahedenin esas unsurları ise memleketler arası normlara bağlılık, devletlerin egemenliğine ve bağımsızlığına hürmet, uyuşmazlıkların barışçıl yollardan çözülmesiydi. Böylelikle NATO askeri maksatlı genişlemeyeceği kelamını vermiş, Rusya ile işbirliği yoluna gideceğini taahhüt etmişti.
Mutabakatın unsurları ise şu halde:
- Avrupa-Atlantik bölgesinde güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesi maksadıyla güçlü, istikrarlı, uzun vadeli ve eşit paydaşlık ve işbirliğinin şeffaflığı temelinde kalkınma, demokrasi, siyasi çoğulculuk, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına ve sivil özgürlüklere hürmetin yanı sıra bir piyasa iktisadının geliştirilmesinin, paylaşılan refah ve kapsamlı güvenliğin geliştirilmesinde oynadığı hayati rolün tanınması
- Birbirlerine yahut diğer bir devlete karşı kuvvet kullanımından yahut kuvvet tehdidinden, egemenliğine, toprak bütünlüğüne yahut siyasi bağımsızlığına ziyan vermesinden, rastgele bir halde Birleşmiş Milletler Kuralı ve Helsinki Sonuncu Senedi‘nde yer alan Unsurlar Bildirgesi’ne karşıt olan her şeyden vazgeçmek
- Helsinki Son Senedi ve öteki Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT) dokümanlarında belirtildiği üzere, tüm devletlerin egemenliğine, bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne ve kendi güvenliklerini sağlama yollarını seçme haklarına, hudutların dokunulmazlığına ve halkların kendi bahtını tayin hakkına hürmet gösterilmesi
- Savunma siyasetlerinin ve askeri doktrinlerin geliştirilmesi ve uygulanmasında karşılıklı şeffaflık
- BM ve AGİT prensiplerine uygun olarak çatışmaların önlenmesi ve uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesi,
- BM Güvenlik Kurulu tarafından yönetilen yahut AGİT’in sorumluluğu altındaki barışı muhafaza operasyonları için hadise bazında takviye.
Ayrıyeten muahedede karşılıklı bir istişare ve işbirliği organı olarak Rusya-NATO Kurulu’nun oluşturulmasını ve bu cins istişarelerin temel prensiplerini tanımlıyordu. Rusya ve NATO’nun haklarının öteki devletlerin çıkarlarını ihlal edecek biçimde kullanılmasının yasaklanması da bu hususlar ortasında yer aldı.
NATO: KURUCU SENEDİ, ASKERİ GENİŞLEMEYİ ENGELLEMEZ
Tüm bunlara karşın NATO’nun genişleme isteği, imzalanan tüm dokümanları ve kelamları geçersiz kılarak, mevcut krizleri de önlemeye yardımcı olmuyor. Hatta o denli ki, NATO Askeri Komite Lideri Amiral Rob Bauer, 4 Mayıs 2022’de NATO’nun genişlemesine yönelik Financial Times’a verdiği demeçte, NATO-Rusya Kurucu Senedi’nin, NATO’nun Doğu Avrupa’daki askeri varlığını genişletmesini engellemeyeceğini aktarmıştı. Bauer, muahedeye değinerek, “NATO-Rusya muahedesi hala ortada. Şimdilik siyasi seviyedeki genel kanaat, muahedeyi bitirmediğimiz tarafındadır. Lakin mutabakat, gereken şeyleri yapmamızı engelleyemez” demişti.
PUTİN: BATILI ORTAKLARIMIZIN VERDİĞİ GARANTİLERE NE OLDU?
1997’de taraflar ortasında imzalanan mutabakatlara ve kurulan işbirliklerine karşın, NATO’nun devamlı olarak genişlemesi, yayıldığı ülkelerde üsler açması ve askeri teçhizat konuşlandırması, Rusya’nın reaksiyonunu toplamaya başladı. Böylelikle ilgilerde yaşanan güzelleşme de Rusya’nın tasalarının gölgesinde kalmış oldu. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, vakit içerisinde pek çok defa husus ile alakalı olarak NATO yetkilileri ile milletlerarası platformlarda konuşmalar yaptı. 2007’de Münih Güvenlik Konferansı‘nda konuşma yapan Putin, bilhassa de Baltık ülkelerinin 2004’te ittifaka katılmasıyla birlikte Batılı güçlerin NATO’ya dahil olarak değerli ölçüde genişlemesine dikkat çekmiş, “Varşova Paktı’nın dağılmasından sonra Batılı ortaklarımızın verdiği garantilere ne oldu?” açıklamasında bulunmuştu.
“ABD HUDUTLARINA FÜZELER YERLEŞTİREN BİZ MİYİZ”
En son Aralık 2021’de Rusya, NATO’nun doğuya hakikat genişlemesini durdurmasını ve askeri altyapısını, Kuruluş Senedinin imzalandığı 1997 yılı hudutlarına geri döndürmesini talep etti. Güvenlik tekliflerini Washington ve NATO’ya gönderen Rusya ismine konuşan Putin, şu sözleri kullandı:
“NATO’nun doğuya gerçek genişlemesinin kabul edilemez olduğunu açık bir biçimde belirttik. Bunda anlaşılmayacak ne var? ABD sonlarına füzeler yerleştiren biz miyiz? ABD dahil Batı ile ilgilerimizin eşsiz, hatta neredeyse müttefiklik düzeyinde olduğu devir NATO’nun doğuya gerçek genişlemesi konusundaki kaygılarımız ve ikazlarımız büsbütün görmezden gelindi. Bu, Rusya’ya karşı en önemli bir meydan okumadır. Batılı meslektaşlarımızın bariz saldırgan tavrı devam ederse askeri ve teknik tedbirler alacağız ve dostça olmayan adımlara karşı sert bir halde karşılık vereceğiz.”
NATO YAYILIMINI SÜRDÜRÜYOR
Başlangıçta 12 ülkeden oluşan NATO, 2004 yılında yedi Baltık ülkesini içeren en büyük genişleme sıçramalarından birini yaşadı. Bulgaristan, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Slovenya, NATO’ya dahil oldu. 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ ittifaka üye olurken en son 2020’de Kuzey Makedonya 30’uncu ülke olarak ittifaka kabul edildi. Ayrıyeten Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya iştiraki sıklıkla gündeme gelirken, en son İsveç ve Finlandiya’nın muhtemel üye ülke olması tartışılıyor.