Sigmund Freud tarafından ortaya atılan “libido” kavramı, bastırılmış hisleri insan benliğinde ateşleyen tabirdir. Freud’a nazaran libido, içgüdüsel güçtür. Söz, Freud’un öğrencisi psikanalist Edoardo Weiss tarafından üretilmiş ve birinci olarak 1935 tarihli “imago” mecmuasındaki “Todestrieb und Masochimus” başlıklı makalesinde kullanmıştır. Libido ne demek? Libido nedir?
LİBİDO SÖZ KÖKENİ
Freud, 1880 ve 1900 ortasındaki yıllarını, ağır psişik buhranda, büyük yalnızlık ve melankoli ile geçirdi. Freud daha Paris’teyken, hem Charcot’nun kişiliğinin getirdiği büyük şok, hem de Paris kentindeki kültür şokunu yaşamıştı. Viyana’ya döndüğünde kriz öncesi kriz diye tanımlanan çeşitli psikosomatik tepkiler göstermeye başlamıştı: kalp bölgesinde lokalize olan sancılar, taşikardi, kronik kabızlık, teneffüs bozukluğu, uykusuzluk ve mevt isteği üzere. 1893 yılında psişik yapısı güzelce çözülme devrine geldi. Bununla yeni bir kriz başladı. Kendisine sigarayı bırakması önerildi, ama kabul etmedi. “Sigarayı bırakarak memnun yaşayacağıma, sigarayla birlikte mutsuz da olsa keyifli yaşayayım” dediği anlatılır. Freud tekrar bu periyotta, 1894 yılının Haziran ayında, sonradan psikanalizin temel kavramlarından biri olan “libido” tarifini birinci sefer kullanmıştır.
FREUD’A NAZARAN LİBİDO
Freud’un akabinde kimi psikanalistler, (Federn) tıpkı içgüdüyü “mortido” sözüyle tanımlamıştır. Türk Lisan Kurumu’na nazaran ise libido, “İnsanın davranışlarının temelini oluşturan cinsel içgüdü” olarak tanımlanır. Daha ileri devirde tarifi genişleten Carl Jung için genel olarak libido, özgür yaratım ya da psişik olarak ferdî gelişimi ileri iten güçtür.
Freud’a nazaran libido içgüdüsel güçtür. Uygarlaşma davranışının uzlaşılması ile çatışma hâlindedir. Toplumsal konforun getirdiği libidoyu denetim etme gereksinimi olarak tanımlanır. Bu toplumsallık ile kişisellik ortasındaki huzursuzluk ve tansiyonu yönetir. Bu rahatsızlığı, huzursuzluğu “Freud neurosis (nevroz, sinirce)” olarak isimlendirmiştir. Böylelikle libido dönüşüme uğramak zorunda kalır. Toplumsal alanda kullanılacağı bir alana yöneltilerek yüceltilir.
Libido, yaratıcı hayatı teşvik edebilir. Bununla birlikte derin bilinçaltı düzeylerinde iki düzey birleşebilir bunun sonucunda seksüel çekim ve seksüel dürtü için evrimsel şartlarda sonuçlar verebilir. Bu şartların kullanımı libidonun karşı manalı sözcüğü olan destrudo’yu oluşturur (İnsanın içindeki mevt, yıkım, kendi kendini yıkım/yok etme içgüdüsü). Freud, insan hayatını iki temel dinamik ortasındaki savaşın oynandığı tiyatro olarak görmüş: yaşama içgüdüsü (eros) ve mevt içgüdüsü (thanatos). Freud’a nazaran bu iki dürtü daima yarış halindedir. Libido ve libidinal güç çoğunlukla cinselliği çağrıştırır; fakat aslında bu kavramın içeriği yaşamaya dönük olan tüm dürtüleri kapsamaktadır.
LİBİDO CİNSEL DİLEK DEĞİL; YAŞAMA DÜRTÜSÜDÜR!
Prof. Dr. Nevzat Yüksel, halk lisanına yerleşmiş bu sözün yetersiz bir tanımlamayla kullanıldığını şöyle özetler:
“Libido cinsel dürtü ile eş manalı olarak kullanılmakla birlikte, manası onunla hudutlu değildir. Hatta cinsel dürtünün libido kavramının küçük bir kısmı olduğunu bile söyleyebiliriz. Freud kuramının en çok eleştirildiği husus bu kuramıdır. Kuramı nedeni ile Freud herşeyi cinselleştirmekle suçlanmıştır. Meğer bu tenkitler onun kuramını anlamamakla temaslıdır. Gerçek bu değildir. Libido kavramı içine tüm olumlu dürtüler girmektedir. Öteki bir deyişle tüm hayatımız boyunca bizi her türlü üretime yönelten dürtü libido’dur.
Libido insan gelişiminin birinci kademelerinde büsbütün kendi vücuduna yönelmiştir. Bu periyotta vücut tek doyum kaynağıdır. Her davranış vücudun fizyolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Öbür davranışlar ise mana taşımaz. Gelişim sürecinde etraftaki öbür beşerler, bakım verenler ve objeler tanındıkça etraf, insan için bir şey söz etmeye başlar. Etrafa yüklenen mana ve kıymet, vücuttan alınarak etrafa aktarılmış libido yahut cinsel güçtür. Buna psikanalitik yazında obje libidosu denmektedir.
İlgilerimizin artmasına koşut olarak vücudumuza yüklenen libido giderek azalır. Her vakit bir ölçü libido vücuda bağlı olarak kalır. Etrafa aktarılmayan, vücuda bağlı olarak kalan cinsel güç benlik hürmetinin da kökeni olur. Bu niteliği ile cinsel güç kendine inancı sağlayan bir fonksiyon görür.
Gelişim sürecinde etrafa cinsel gücün aktarılmasında sıkıntılar yaşanıyorsa erişkin bir beşerde bu gücün büyük ölçüde vücuda bağlı olarak kalması imkanlıdır. Bu türlü bir süreç tüm ilginin vücuda bağlı kalmasına neden olur. Bu biçimde tüm yatırım insanın kendi vücuduna yönelir. Öbürleri bu beşerler için bir şey söz etmez.”
Prof. Dr. Nevzat Yüksel