Adolf Hitler’in vaktinde Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilmesi, sıklıkla anlatılan bir bilgidir. Ve her ne kadar günümüzde kulağa garip gelse de, bu bilgi gerçek. Lakin, bu adaylığın aslında Nobel adaylık sisteminin tuhaflıklarına kurban giden alaycı bir latife olduğu çok fazla bilinmez.
Hitler, 1939’da İsveçli siyasetçi Erik Gottfrid Christian Brandt tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterildi
Herkes ödül için insanları aday gösterme onuruna sahip değildi. Norveç Nobel Komitesi, sırf üniversite profesörleri, daha evvel Nobel Barış Mükafatı kazananlar ve ulusal meclis yahut ulusal hükümet üyeleri de dahil olmak üzere kuruluşun üst kademelerinde makul durumlara sahip bireylerin adaylarını kabul ediyordu.
İsveç Parlamentosu üyesi olarak Brandt bu tariflere uyuyordu, lakin görünene nazaran, adaylık teklifinin önemli olması amaçlamamıştı. Brandt, merkez sol Toplumsal Demokrat Parti’nin bir parçasıydı ve bir antifaşistti. Hitler’in adaylığı, o zamanki İngiltere Başbakanı Neville Chamberlain’i aday olarak gösteren İsveç parlamentosunun başka üyelerine yönelik ironik bir gönderme olarak planlanmıştı.
Chamberlain 1937’de misyona geldiğinde, Hitler agresif bir halde Almanya’nın ordusunu genişletmeye ve gözünü Almanca konuşulan Avrupa topraklarına dikmeye başlamıştı. Chamberlain, Hitler’i yatıştırmaya yönelik bir yaklaşıma sahipti. Birinci Dünya Savaşı’nın dehşeti hâlâ hafızalarda tazeydi, bu yüzden Nazi Almanya’sı ile silahlı çatışmalardan kaçınmak istiyordu.
30 Eylül 1938’de Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya tarafından imzalanan Münih Muahedesi, Hitler’in Avrupa’daki topraklar için öbür bir talepte bulunmaması şartıyla Batı Çekoslovakya’daki Sudetenland’ın Alman ilhakına müsaade verdi.
Anlaşmanın akabinde Chamberlain konuta döndü ve ünlü bir biçimde barışı garanti altına aldığını ilan etti. Bu gelişme, 12 İsveçli milletvekili tarafından Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermesine neden oldu.
Elbette bu barış düşünüldüğü üzere garanti altında değildi ve görünen o ki, Brandt dahil olmak üzere Chamberlain vaktinde yaşayan birçok kişi, kendi ilan ettiği bu muvaffakiyete kuşkuyla bakıyordu.
Brandt’in Norveç Nobel Komitesi’ne yazdığı mektuba bakarsanız, çok derecede alaycı olduğu açık bir halde görülebiliyor. Nobel Barış Merkezi’ne nazaran bu mektupta yazanlara baktığımızda, özetle şunlar söyleniyor: “Mein Kampf’ta – İncil’in yanında tahminen de Dünya’nın en güzel ve en tanınan barış kitabı ve barışçıl başarısı olan Avusturya’nın ilhakı ile – daha evvel belgelendiği üzere, barış için parlayan sevgisiyle Adolf Hitler Sudetenland’taki vatandaşlarını özgür bırakarak güç kullanmaktan kaçındı ve anavatanını büyük ve güçlü yaptı. Hitler, muhtemelen, şayet savaş kışkırtıcıları tarafından rahat bırakılırsa, Avrupa’ya ve muhtemelen tüm dünyaya barış götürecektir.” Yeniden birebir mektupta, “eğer birtakım İsveçli parlamento üyeleri İngiliz Başbakanı Neville Chamberlain’i bir öteki aday olarak göstermemiş olsalardı, bu anı Hitler’i aday göstermek için hakikat vakit olarak bulamazdım. Bu aday önerisi uygun düşünülmemiş üzere gözüküyor. Her ne kadar Hitler’in barış için uğraşını güzel bir biçimde anlamış olmasıyla Chamberlain’in dünya barışını muhafazaya katkıda bulunduğu gerçek olsa da, son karar Hitler’indi ve Chamberlain’in değildi! Daha geniş Avrupa topraklarında devam eden barış için herkesten evvel Hitler’e teşekkür edilmesi gerekiyor; ve gelecekte barış için umut olan tekrar bu adamdır” deniliyor.
Tahmin edilebileceği üzere bu alaycı yaklaşım o sıralarda da pek düzgün karşılanmadı. İsveç’teki anti-faşistler adaylığına öfkelendiler ve Brandt’i “çılgın, maharetsiz ve emekçi sınıfının kıymetlerine ihanet eden biri” olmakla suçladılar. Dersleri iptal edildi ve halktan da bir dizi şiddetli tehdit aldı.
Tarih, Brandt’ın yanında
Birçok kişi adaylığın hiciv olduğuna inanmadı, fakat görünüşe nazaran tarih Brandt’ın tarafında. Yatıştırma eforları II. Dünya Savaşı’nı durdurmadı, hatta kimi bireyler bu siyasetin Hitler’in saldırganlığını güçlendirerek direkt savaşa giden yolu açtığını tez ediyor.
Brandt’ın savaş boyunca güçlü bir halde anti-faşist kaldığı da açık. Kendi partisini Almanya’dan İsveç’e daha fazla Yahudi mülteci kabul etmediği için eleştirdi ve Polonya’daki Alman imha kampları söylentileri hakkında konuşan birinci siyasetçilerden biriydi.